Het dekseizoen; het moment waarop de harten van de meeste fokkers en hengstenhouders sneller gaat kloppen. Waarop de dagen langer worden, het gras begint te groeien en de veulentjes spelen door de wei. Het moment van het jaar. In die paar maanden moet het gebeuren. Als fokker, hengstenhouder of dierenarts weet je hoe pittig het kan zijn om de merriebegeleiding in goede banen te laten lopen. Je wil immers alle fokmerries weer dragend hebben aan het einde van het seizoen. De tijd tikt….

Van ongeveer februari tot eind juli loopt het dekseizoen. Voordat alle merries drachtig zijn moet er een hoop gebeuren. Als je meerdere merries begeleid kan het plannen van alle onderdelen van het merriebegeleidingsproces een hele taak worden. In deze blog laat ik je zien hoe je overzicht houdt wanneer je meerdere merries begeleid/fokt gedurende het seizoen.

We starten eerst met wat basisinformatie. 

Merriebegeleiding in het algemeen

De cyclus van een merrie duurt ongeveer 21 dagen, waarvan de merrie 5-7 dagen hengstig is. Op de laatste dag van deze hengstigheid vind de eisprong plaats. Vroeg in het seizoen, januari en februari blijft de eisprong vaak nog uit, terwijl de merrie wel hengstig is. De meest vruchtbare periode ligt voor een merrie tussen april en juli. 

Een hengstige merrie kun je herkennen aan rusteloos gedrag, vaak plassen, of een plashouding aannemen terwijl ze de staart opzij houdt en ‘’blitzt’’ met haar vulva en clitoris, ook wel knipogen genoemd. 

Je wil als fokker de cyclus van de merrie(s) in beeld krijgen. Hoe beter beeld je hebt van het proces des te meer kans van slagen. 

Een belangrijk onderdeel van vruchtbaarheidsbegeleiding is het schouwen: hierbij wordt gelet op de reactie van de merrie op de aanwezigheid van een hengst. Wanneer een merrie niet hengstig is, zal zij de hengst afslaan, vaak onder krijsend gehinnik. Een optimaal hengstige merrie die zeer dicht bij de eisprong is, zal niet afslaan, de staart omhoog doen en urineren. 

De urine verandert tijdens de hengstigheid van helder tot troebel tot jus d’orange kleurig. Troebele urine is een teken dat je dichter bij de eisprong zit. Daarnaast neemt de hoeveelheid van de urine af na verloop van de hengstigheid. 

Bij jonge merries en merries met jonge veulens aan de voet is het schouwen moeilijker te interpreteren: ze zijn bang voor de hengst, gestrest, of erg druk met hun veulen en laten dan weinig hengstigheid zien tijdens het schouwen.

Een merrie kan dan ook opgevoeld worden om haar cyclus in beeld te brengen. De dierenarts kan zien of de merrie al gedekt kan worden, of er een eisprong heeft plaatsgevonden en na de hengstigheid of ze drachtig is. Je wil de merrie laten insemineren zo dicht mogelijk op het moment van de eisprong, het liefst net na de eisprong, maar zeker binnen 6-8 uur na de eisprong anders is het eitje weg.

Inwendig gebeurd er ook een hoop bij de merrie. Hengstig gedrag wordt veroorzaakt door het hormoon oestrogeen. Wanneer een merrie hengstig is rijpt een blaasje op de eierstok, dit is een follikel. In deze follikel zit een eicel die ook rijpt en begeleidende cellen. Deze cellen scheiden hormonen af, onder andere het hormoon dat er voor zorgt dat de merrie hengstig is en dat ze bevrucht kan worden. Wanneer de follikel grootte 4 tot 6 cm heeft barst deze open en komt de eicel vrij. De eicel zal zich vervolgens verplaatsen naar de eileider. Op dat moment kan de merrie bevrucht worden. 

Let op! De follikelgrootte van een gerijpte eicel kan per merrie verschillen. Als deze 4,5 cm bedraagt op het moment dat de merrie optimaal is om geïnsemineerd te worden, is de kans groot dat bij een volgende hengstigheid de grootte van de follikel ongeveer gelijk is. Het bijhouden van dit gegeven per merrie is dus waardevol om in de toekomst het beste moment van inseminatie te voorspellen.

Wanneer de eisprong wordt verwacht zal er sperma besteld worden bij de hengstenhouder, zodat de merrie op tijd geïnsemineerd kan worden. Er zit hier een groot verschil in vers- of diepvries sperma. (Lees hier meer over in de blog: voortplantingstechnieken op een rijtje. Blog komt nog) In verband met het winnen van het sperma is het bij veel stations vereist om ‘s ochtends vroeg sperma te bestellen, als je dit dezelfde dag nog wil insemineren. Kijk dus goed naar de voorwaarden van het hengstenstation.

We zijn gedurende de cyclus dus continu bezig met het voorspellen van eisprong. We kijken of de merrie hengstig is en we controleren de merrie aan het einde van de hengstigheid dagelijks om de eisprong niet te missen. 

Bij inseminatie wordt de merrie gescand op 14-16 dagen na de eisprong, om een succesvolle bevruchting vast te stellen. Is dit niet het geval dan zal de hengstigheid alweer begonnen zijn en begint het proces opnieuw. Mocht je een embryo willen spoelen uit de merrie zal dit veelal gebeuren op 8 dagen.

Is de merrie wel drachtig dan zal deze gecontroleerd worden op ongeveer 4 weken. Als het vruchtje namelijk 4 weken oud is, is die zichtbaar in de vruchtblaas en is er een kloppend hartje aanwezig. 

Soms wordt er gekozen voor een controle op 3 maanden of aan het einde van het dekseizoen, de kans dat het vruchtje afsterft, is in deze periode namelijk het grootst. 

Vervolgens is het wachten geblazen!

Het bijhouden van alle gegevens rondom de merriebegeleiding 

We zijn dus continu bezig met voorspellen, timen en controleren. Als je de merriebegeleiding van meerdere merries op je neemt, komt hier een hele administratie aan te pas.  

‘’De merriekaart’’ is een bekend begrip voor iedere dierenarts, fokker en hengstenhouder. Ieder merrie krijgt gedurende het seizoen een merriekaart waarop alles wordt genoteerd met betrekking tot de cyclus van de merrie. Eventueel aanwezige cystes of andere bijzonderheden worden nauwkeurig geregistreerd. 

Omdat veel merries een vast patroon hebben, is het nuttig om de merriekaarten van voorgaande jaren te bewaren. Wanneer je een duidelijk beeld hebt van de historie van de merrie kun je betere voorspellingen doen in het seizoen.

De nadelen van een papieren merriekaart

Echter, hangen er aan de papieren merriekaarten een aantal grote nadelen:

1. Foutgevoeliger; het verkeerd interpreteren van de merriekaart

2. Onleesbaar; oude kaarten die onleesbaar zijn geworden, of een heel onduidelijk handschrift van de dierenarts of hengstenhouder

3. Raakt zoek; papieren documenten raken nogal eens verloren

4. Niet altijd bij de hand; ergens opgeslagen tussen een stapel papieren in de kast. Als je op dierenartsenpraktijk staat met je merrie heb je daar natuurlijk helemaal niks aan.

5. Onvolledig; de merriekaart legt de gegevens van begin cyclus tot succesvolle dracht vast, maar niet de bevalling zelf, of problemen tijdens de vorige dracht etc.

Al deze nadelen kunnen ervoor zorgen dat je geen volledig beeld hebt van het merriebegeleidingsproces van jouw merrie(s). Wat het proces vermoeilijkt.

Een online merriedossier

Een andere optie is het opbouwen van een ‘’online merriedossier’’ ofwel een online merriekaart. Daarmee kun je direct alle hierboven benoemde nadelen tackelen.

In een online merriedossier bouw je voor iedere merrie die je begeleid een individueel dossier op. De informatie wordt online opgeslagen en is dus altijd toegankelijk, bijvoorbeeld via je telefoon, je tablet of computer. Je informatie kan dan ook niet zomaar zoek raken.

Doordat je de informatie rondom het begeleidingsproces makkelijk via je telefoon kan invoeren krijg je een uiterst volledig dossier en heb je de juiste informatie altijd bij de hand. Daarnaast is de foutgevoeligheid veel kleiner omdat er met duidelijke tekens of knoppen wordt aangegeven hoe het begeleidingsproces er uit ziet. 

Je hebt verschillende apps waar je de merriebegeleiding van jouw merrie ik kan bijhouden.

Bijvoorbeeld de app van HorseManager.

Hoe werkt een merriebegeleidingsapp?

Stel je voor: 

De dierenarts komt en controleert de follikels van de merries. Hieruit komt de volgende informatie: De grootte van de follikels, de hardheid, overige bemerkingen (bv. cyste) etc.

In het dossier van de merrie voeg je een nieuwe controle toe met de juiste specificaties, daarnaast geef je aan na hoeveel dagen de follikels opnieuw gecontroleerd moet worden. Al deze gegevens worden opgeslagen in het profiel van het paard. Als je 3 dagen later een tweede controle hebt gepland dan krijg je tijdig een melding via de app, zo weet je zeker dat je deze afspraak niet mist.

De volgende controle vindt plaats en de merrie heeft zojuist haar eisprong gehad. Top, die kan geïnsemineerd worden. Je geeft in de app aan met welke hengst ze wordt gedekt, noteert de hoeveelheid rietjes die je gebruikt en nog wat overige informatie rondom de dekking.

Automatisch krijg je na bijvoorbeeld 16 dagen een melding dat de merrie gescand moet worden. De merrie blijkt drachtig te zijn, dus op 4 weken en op 2 maanden zijn er controles nodig, hier krijg je een melding van via de app. 

Zoals je leest plant het systeem dus automatisch vooruit, aan de hand van de signaaldagen die jij hebt ingesteld. Naast de signalen kun je ook belangrijke details rondom de dracht vastleggen, bijvoorbeeld het zien van een vruchtje, de hartslag van de foetus, de kans op een tweelingdracht, behandelingen zoals het dichtzetten van de merrie etc.

Wanneer je alle informatie opslaat krijg je een volledig beeld van het merriebegeleidingsproces van iedere individuele merrie. Informatie gaat nooit verloren om dat het is opgeslagen in de cloud.

Oh, en je krijgt natuurlijk een melding wanneer een merrie bijna is uitgerekend!

Concreet de voordelen van het online bijhouden van de merriebegeleiding

Wil je direct aan de slag met het online opbouwen van merriedossiers? Klik dan hier om de app van HorseManager gratis uit te proberen.